Mübadiller:onlar iki kere yabancıydılar

Abstract

30 Ocak 1923 tarihinde İsviçre'nin Lozan şehrinde Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti ile Yunan Hükümeti arasında "Türk topraklarında yerleşmiş Rum Ortodoks dininden Türk uyruklarıyla, Yunan topraklarında yerleşmiş Müslüman dininden Yunan uyruklarının" zorunlu mübadelesini (exchange obligatoire) öngören bir nüfus mübadelesi sözleşmesi imzalandı. 18 Ekim 1912 tarihinden sonra yurtlarını terk etmiş olanları da kapsamına alan bu sözleşme ile her iki ülkeden yaklaşık iki milyon insan doğdukları toprakları terk etmek zorunda kalmıştır. Türkiye ile Yunanistan arasında geçmiş yıllardaki siyasi ilişkilerdeki gerginlikler nedeniyle mübadillerin büyük çoğunluğu doğdukları toprakları bir daha göremeden bu dünyadan göçüp gitmişlerdir. Son yıllarda iki ülke arasındaki siyasi ilişkilerde oluşan yumuşama mübadillerin doğdukları toprakları ziyaret etme isteklerini arttırmıştır. Ne var ki ön yargılar nedeniyle özellikle mübadil yerleşimi olan kırsal yörelere ve köylere yapılacak ziyaretler konusunda çekingenlik yaşanmaktadır. Bu proje kapsamında mübadelenin üzerinden 90 yılı aşkın bir zaman geçmesine rağmen, önyargılar ve çekingenlik nedeni ile daha önce Türkiye'yi hiç ziyaret etmemiş 21 Yunanistan vatandaşı ile Yunanistan'ı hiç ziyaret etmemiş 21 Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı karşılıklı olarak aile büyüklerinin terk ettikleri yerlere 3 gün 2 gecelik bir ziyaret gerçekleştirmişlerdir. Her iki ülkeden toplam 42 kişi ile ziyaret öncesinde bir sözlü tarih görüşmesi yapılmıştır. Her iki gruba da aynı sorular sorulmuştur. Kendilerine ailelerinin göç öyküleri, yeni vatanlarında karşılaştıkları sorunlar, aile büyüklerinin terk ettikleri memleketlerine duydukları özlem konusunda sorular yöneltilmiştir. Bu kişiler ile ziyaretlerinin hemen sonrasında ikinci bir görüşme yapılmıştır. Ziyaret edilen ülkede nasıl karşılandıkları, seyahat ile ilgili izlenimleri, düşüncelerinde değişiklik olup olmadığı sorulmuştur. Görüşmeler sırasında kişilerin aile albümlerindeki eski fotoğraflarda taranarak dijital ortama aktarılmıştır. Bu sergi eski fotoğraflar ile ziyaretler sırasında çekilen yeni fotoğraflardan, ziyaret öncesi ve sonrası yapılan görüşme özetlerinden yararlanılarak iki dilde hazırlanmıştır.