Doğu ve Güneydoğu Anadolu sözlü kültüründe hikaye anlatıcılığı

Abstract

Sözlü edebiyat bakımından büyük bir zenginliğe sahip olan Anadolu'nun, Doğu ve Güneydoğu Bölgeleri diğer bölgelere göre daha farklı sözlü kültürün etkisindedir. Bu bölgelerimizde sözlü kültürü temsil eden kurumlar günümüzde az da olsa varlığını sürdürmektedir. Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerimizde çok köklü bir geçmişe sahip olan hikaye anlatıcılığının temsilcileri "dengbejler" geçmişte kuşaktan kuşağa aktarılan halk öykülerini, destanlarını, masallarını, kendi yarattıkları anlatılarını uygun mekanlarda dinleyicilerine kendilerine has bir üslupla ezgili veya manzum olarak seslendiren kişilerdir. Yaşadıklarını ve gördüklerini duygu ve düşüncelerini katarak sunan bu kişiler tarih için canlı bellek görevi de yapması nedeniyle kültürün kuşaktan kuşağa aktarılmasında da önemli bir işleve sahiptirler. Boş zamanlarda halkı belli mekanlarda topladıkları için eğlence hayatının da vazgeçilmez unsurudur dengbejler. Teknolojik gelişmelere bağlı olarak işlevleri günden güne azalan dengbejlik geleneğinin mekanları, Cumhuriyet'in ilk yıllarında bölgede aşiret yapısının çözülmesiyle farklılaşmıştır. 1950'li yıllardaki sosyo-ekonomik gelişmelerle beraber yapısal değişiklik yaşayan dengbejlik geleneği 1980'li yıllara kadar daha çok eğlence hayatında sürdürülmüştür. Bölgede kültürel yapının kuşaktan kuşağa aktarılmasında ve tanıtılmasında çok büyük rolü olan dengbejlik geleneği günümüzde kitle iletişim araçlarının da etkisi ile çok az sayıda kişi ile temsil edilmekle beraber edebiyat, müzik dünyası ve sözlü tarihçilerin ilgisini çekmektedir.

East and Southeast regions of Anatolia which has a big affluence in terms of oral literature are much more under the impact of oral culture compared to the other regions of Turkey. In these regions the institutions represent oral culture, even if it is in small scale, in our day still continue to exist. The representatives of the story telling which has a deep-seated past in our East and Southeast regions are named as "dengbej". These story tellers, dengbejs, are the people who tell folk stories, epics, folk tales transferred from generation to generation in the past and the narratives created by themselves with a style unique to themselves in proper places, by a melody or as written in verse. Because these people who present the events they experienced by adding their feelings and thoughts have a function of live memory for the history they have a function of transferring the culture. Denbejs are unabondoned components of entertainment activities because they gather people in certain places in spare time. Dengbej tradition started to loose power in terms of functionality by the technological developments and the disintegration in feudal structure of the region starting from the first years of Republic leaded to the differentiation in the performance places of dengbejs. Dengbej tradition which experiences structural change by the socioeconomic development in 1950s continued to exist in the entertainment life till 1980s. Even if dengbej tradition has a big part in transferring and introducing the cultural structure of the region from generation to generation, in our day, it is represented by few people because of the effects of means of mass media; but on the other hand musical industry, literature and oral historians are more interested with this tradition.