Yurtdışında lisansüstü öğrenim görmüş Türk fizikçilerinin Türkiye'deki fizik araştırmaları ve yüksek öğretiminin şekillenmesindeki rolü (1960-1980)

Abstract

Ülkelerin bilimde gelişmelerini etkileyen belli başlı faktörlerin arasında, o ülkede bilimsel araştırma yapan kurumların varlığı ve nitelikli araştırmacı gücü bulunmaktadır. Türkiye'de bilimsel araştırmaların eğitim kurumları çerçevesinde başladığı bilinmektedir. Cumhuriyet'in ilk üniversitelerinden İstanbul Üniversitesi ve Ankara Üniversitesi bünyesinde yetişen araştırmacılar, Türkiye'nin gelecekteki araştırmacı gücünün alt yapısını oluşturmuştur. Diğer taraftan, yurt dışına doktora yapmak için gönderilen öğrenciler, Türkiye'ye döndüklerinde, ülkenin bilimsel araştırma altyapısına ve yeni dalların kurulmasına katkıda bulunmuşlardır. 1960 öncesi yurtdışında fizik doktorası yapan Türk araştırıcılar üzerinde yayınlar bulunmakla beraber, 1960 sonrası için herhangi bir çalışma yapılmamıştır. Bu çalışma, yurtdışında ilk fizik doktorasının yapıldığı 1930 ile 1960 arasında Türk araştırmacıların Türkiye'de ve yurtdışında yaptığı doktoraları ele aldıktan sonra özellikle 1960-1980 dönemi üzerinde yoğunlaşmıştır. Önce, 1960-1980 döneminde yurtdışında fizik doktorası yapan Türk araştırmacılar tespit edilmiştir. Bunlar arasında Türkiye'ye dönerek üniversitelerde görev alanların fizik öğretim ve araştırmalarına katkısı belirlenmeye çalışılmıştır. Bu fizikçiler ile yaptığımız görüşmelerde, diğer bir ifadeyle sözlü tarih çalışmalarıyla, araştırmacıları yurtdışında fizik doktorası yapmaya iten sebepler, ülke seçimi, yurtdışındaki deneyimleri ve Türkiye'ye döndükten sonraki gözlemleri ve çalışmaları belirlenmeye çalışılmıştır. Araştırmalarımız ayrıca, fizik dalında 1960 öncesinde fizik doktorası için Avrupa ülkelerinin tercih edildiğini, İkinci Dünya Savaşı sonrasında İngiltere ve ABD'nin tercih edilen ülkeler arasına girdiğini göstermiştir. Bu eğilim 1960'dan sonra giderek artmıştır. Çalışmamız ayrıca, bu bölgesel değişiklikte kişisel faktörler yanında ABD tarafından başlatılan Barış İçin Atom Programı'nın (1953) etkili olduğunu ve bu çerçevede ABD'ne giden Türk fizikçilerin Türkiye'de atom enerjisi çalışmalarını başlattığını göstermiştir.

Research institutions and qualified researchers are among the factors which affect the scientific and technologicl development of nations. It is well known that scientific researches in Turkey started mainly within the universities. The earliest of two universities of the Republican Turkey, namely İstanbul University and Ankara University were key institutions in training researcher who would contribute to the future development of Turkey in science and technology. Students sent abroad for doctoral studies, when back, did also contribute to the country?s scientific infrastructure and to the foundation of research in new disciplines. While publications have been made on Turkish physicists who conducted their doctoral dissertation abroad prior to 1960, little information is available on those who studied abroad after 1960. The present thesis aims firstly to survey the doctoral dissertations on physics made in Turkey and abroad by Turkish physicists between 1930 and 1960. Secondly it will focus on the 1960-1980 period. For his purpose we first tried to determine these physicists and the title of their doctoral dissertation for he given period. Those who returned to Turkey and subsequently served in Turkish universities were interviewed in oder to find out the factors which led them to conduct doctoral studies abroad, their experience in foreign universities and their observations and contributions after they returned back to Turkey. The present research showed that prior to 1960, most of the Turkish students went to European countries to study physical sciences and to make doctoral studies in physics. Great Britain and United States of America became included in these countries following World War II. This trend intensified after 1960. Although personal preferences were influential in this shift, the Atom for Peace program launched by the USA played a prominent role. Turkish young physicists who departed for the USA within the program either for doctoral studies or for training pioneered in establishing researches on nuclear physics and related institutions in Turkey.