Kayseri barınma kültüründe değişim:1930-1970

Abstract

Cumhuriyetin ilanıyla birlikte başta merkezde olmak üzere, ulaşım ağlarının kurulması, sanayileşme çalışmaları ile kentsel ölçekte başlayan ve kamu yapılarıyla devam eden çağdaşlaşma projesinin ikinci ayağı konut yapıları olmuştur. Çağdaşlaşma politikalarının kamu yapılarında ve konutlarda yarattığı değişimlerin hızı ve yönü eş zamanlı olmamıştır. Bu değişim, özellikle Anadolu kentlerinde yüzyıllardır geleneklerini devam ettiren bir barınma kültürüne sahip olunması sebebiyle kendine özgü değerler çerçevesinde gerçekleşmiştir. Bu tez kapsamında, 1930-1970 yılları arasında Kayseri'deki barınma kültürünün değişimi, dönemin kültürel ve toplumsal gelişmeleri ile birlikte ele alınarak "yerellik" bağlamında incelenmektedir. Tez, Kayseri evlerindeki değişimin kentsel ölçekte gerçekleşen değişimden, sosyo-kültürel alanda yaşanan yeniliklerden, teknolojik gelişmelerden ve tüm bunlara bağlı olarak evdeki gündelik yaşam pratiklerinden bağımsız okunmasının mümkün olamayacağı ön görüsüyle kurgulanmıştır. Çalışmada yereldeki modernleşmenin hızı ve yönünün ne olduğu ve nasıl gerçekleştiği sorularına verilebilecek cevapların ancak barınma kültürüne bağlı "çok boyutlu ilişkiler ağı" içinde ele alınması gerektiği hipotezi üzerinden bir araştırma yöntemi tasarlanmıştır. Bu amaçla mimarlık tarihi çalışmalarında sıklıkla başvurulan nitel araştırma tekniklerinden; literatür taraması, gözlem ve belgeleme ile birlikte sözlü tarih çalışması kullanılmış, konu ile ilgili "öznel" ve "nesnel" bilgi örtüştürülerek değişimin "barınma kültürünü" dolayısıyla mekânı dönüştürmedeki rolü araştırılmıştır. Özellikle sözlü tarih yöntemi ile incelenen tarih aralığında yaşamış ve yaşamının geçtiği mekanlara ait detaylı bilgiye sahip öznelere ulaşılmış ve bu kişilerden elde edilen, belge ve kayıtların bize anlatamadığı, eve ilişkin öznel bilgiler değerlendirilmiştir. Bu çerçevede, yazılagelen "Türkiye konut modernleşmesine" farklı bir bakış açısı ile konutların salt "dış biçimlenmesine" ilişkin tektonik ve planimetriden oluşan anlatıların ötesinde, doğrudan doğruya kent halkı üzerinden bir modernlik araştırması yaparak kente ait yerel değerlerin, alışkanlıkların ve geleneklerin de gözetildiği, bir barınma kültürü anlatısı hedeflenmiştir. Kentteki fiziksel çevrenin değişimini anlamak amacıyla, çalışma kapsamında ulaşılan 1882 yılı haritasından başlayarak 1970 yılına kadar, yeni yol akslarının oluşumu, harita çalışmaları, imar planları, istasyon ve donatıları, Sümerbank Kayseri Bez Fabrikası ve Tren İstasyonu lojmanları, yapı kooperatifleri ile birlikte oluşan konut alanları irdelenerek kentsel ölçekte bir okuma gerçekleştirilmiştir. Daha sonra Kayseri konut kültüründeki gelişim süreci, geleneksel Kayseri konutunda yaşam ve mekandan başlayarak modernleşme sürecinde oluşan yeni konut tipleri ele alınarak incelenmiştir. Kayseri "kent merkezinde" barınma kültürü ve iç mekanın değişimi, barınma eylemleri ve mekansal donatıların değişimi üzerinden tespit edilmiştir. 1930-1970 yılları arasında, Kayseri'de geleneksel olarak adlandırılan eski konutlarda hibritleşmenin gerçekleştiği ve günümüz modern konut tipolojisinin öncül örneklerinin (lojman ve kooperatif evi, sosyal konut ve apartman) oluştuğu tespit edilmiştir. Kayseri'de 1930-1970 arasında modernlik, "eskiye karşı yeni" anlayışı çerçevesinde kente giren "yeni ve çağdaş" olanlar üzerinden değerlendirilmiştir. Bunu kentin yol akslarından konut mekanındaki eşyalara kadar görmek mümkündür. Kentte geleneksel organik sokak akslarına karşı yeni doğrusal bir eksen olan İstasyon Caddesi'nin (1928) oluşumu bir modernleşme hareketini gösterirken, geleneksel konutlarda sabit mobilyaların yerini hareketli mobilyaların almaya başlaması iç mekânın modernleşme biçimini göstermektedir. Ayrıca geleneksel eve eklenen yeni yapı malzemeleri, kat ve oda gibi bileşenlerle hibritleşen konut, premodern konut tipini oluştururken, 1938 yılından sonra apartmanın kent merkezine girmesi ile modern konut tanımlamaları başlamıştır. Ancak, yerel değerler ve alışkanlıklar apartman kültüründe de devam etmiştir. Cumhuriyet'in apartmana yüklediği biçimsel ve anlamsal ifadeler Kayseri'de kent ölçeğinde geleneksel hayattan radikal bir kopuşu ifade ederken, iç mekandaki ifadesi ise bütünüyle Batı'daki apartman modeline benzemediğidir. Ayrıca çalışmanın bir diğer önemli sonucu da, her bölgenin kendine ait modernlik parametrelerinin olduğu ve farklı zamansallık ve boyutta gerçekleştiği göz önüne alınarak modernlik okumalarının yapılması gerektiğidir. Bu bağlamda çalışmada geliştirilen yöntemin ve barındırdığı özgün materyal ile birlikte, benzer çalışmalar yapacak araştırmacılar için temel kaynak oluşturacağına inanılmaktadır

Starting with the proclamation of the Republic, residential buildings particularly in the center comprised the second stage of the modernization project, which started with the establishment of transport networks and industrialization work on an urban scale and continued with public buildings. The speed and direction of the changes on public buildings and residents emanating from these modernization policies were not been simultaneous. This change was realized within the framework of the citys own values because it has a unique dwelling culture which can still be seen in the cities of Anatolia. In this dissertation, the change in the dwelling culture of Kayseri between 1930 and 1970 is analyzed within the context of "locality" dealing with the cultural and social developments of the period in question. It is based on the opinion that it is not possible to analyze the changes in Kayseri houses without taking the change in urban scale, developments in the socio-cultural sphere, technological developments and everyday practices into consideration. In this study, the research method is designed according to the hypothesis that the question of the speed and a direction of the modernization can only be regarded as meaningful if considered within a "multi-dimensional network of relationships related to the dwelling culture." In this sense, frequently used qualitative research methods in architectural history such as a literature review, and oral history were used; the role of this change in the transformation of "dwelling culture" -therefore of the place- was analyzed by aligning "subjective" and "objective" knowledge. In particular, individuals endowed with detailed information about the era were approached using the oral history method and the subjective information unique to this method was gathered. In this framework, we aimed to compile a narrative of the dwelling culture of Kayseri by considering traditional values and by adopting a different perspective on "Housing modernization in Turkey" which goes beyond the tectonic and planimetric narratives focusing solely on the formal features of the houses. In order to understand the change in the built environment, an urban scale analysis was performed by considering the formation of the new road routes, mapping works, development plans, railway stations and reinforcements, as well as the housing areas of the Kayseri Sümerbank Cloth Factory and the Railway Station Housing complex starting with the 1882 map of the city and continuing to the 1970s. Afterwards, the developmental process in Kayseri's dwelling culture was analyzed beginning with traditional housing types and progressing to the new types, which were formed in the modernization period. The dwelling culture and transformation of the interior were identified considering dwelling practices and the transformation of spatial elements. It was found that, between 1930 and 1970, hybridization took place with regard to traditional houses in Kayseri and that the prototypes of modern day house typology (lodging and cooperative houses, social housing and apartment) emerged. Modernity in Kayseri between 1930 and 1970 was analyzed in terms of the "new and modern" entities that merged with the city within the framework of "old against new". It is possible to see this in road routes as well as in the furnishings of the houses. While Istasyon Avenue (1928) as a linear line is regarded as an expression of modernization compared to traditional organic street lines, the transformation from fixed furnishings to mobile ones is regarded as a form of modernization of the interior. In addition, while the house hybridized with new structures, layers and rooms formed the pre-modern housing type, the emergence of modern housing took place with the building of apartments in the city center. However, traditional values and customs continued in apartment culture. While the symbolic and semantic utterances attributed to Kayseri by the Republic express a radical break from traditional life, its reflection in interiors is not that of a fully typical model of a Westernized dwelling house. In addition, another important outcome of this study is that the analysis of modernity should be made considering diverse temporalities and dimensions due to the fact that each geographic region has its own parameters of modernity. In this context, it is hoped that the method developed and the authentic materials used in this study will provide an important source for further studies.