Türkiye'de öğretmenlik mesleğine ilişkin bir sözlü tarih araştırması (1937-1954)

Abstract

Bu araştırma, yakın geçmişimizde (1937-1954) görev almış ilkokul (sınıf) öğretmenlerinin yetişme biçimlerini, karşılaştıkları sorunları ve öğretmenlik mesleğine ilişkin konuları, onların kendi tanıklıklarından hareketle mezun oldukları okul tipi, cinsiyetleri ve siyasi eğitim görevleri bağlamında değerlendirmeyi amaçlamıştır. Araştırmanın temel verilerini sözlü anlatılar oluşturmuştur. Sözlü anlatılar, sözlü tarih yöntemine göre gerçekleştirilen görüşmelerle derlenmiştir. Bu araştırmada, 24'ü İlköğretmen okulu (13'ü kadın, 11 'i erkek), 28'i Köy Enstitüsü (11'i kadın, 17'si erkek) çıkışlı toplam 52 öğretmenle yapılan görüşmeler kullanılmıştır. Görüşmeler yan-yapılandırılmış ve açık uçlu sorulardan oluşan bir görüşme kılavuzu yardımı ile gerçekleştirilmiştir. Her bir görüşme kasete kaydedilmiş ve görüşmelere ait kasetlerin birebir çözümlenmesinden elde edilen veriler, araştırmanın amaçlan bağlamında oluşturulan kategorilere ayrılarak analiz edilmiştir. Anlamlı kategorilere ayrılan veriler, sözlü tarihin kullanım biçimlerinden başta "çapraz analiz" olmak üzere, "derleme" ve "bireysel hayat hikayelerinin anlatımı" teknikleri ile değerlendirilip yorumlanmıştır. Bu araştırmadan elde edilen bulgular şöyle ifade edilebilir 1937-1954 yılları arasında iki farklı kaynaktan (İlköğretmen okulları ve Köy Enstitüleri) yetişen öğretmenlerin anlatılarında, öğretmenliğin meslekleşmesi yolunda önemli deneyimler yansıtılmıştır. Bu deneyimler, öğretmen yetiştirme, öğretmen sorunları ve öğretmen etkinlikleri konularında açıklayıcı bilgiler içermektedir. Anlatılar, bazen yazılı belgelerle örtüşürken bazen de bilinenlere yeni boyutlar eklemiştir. Bu bağlamda araştırmamız, bir döneme tanıklık eden öğretmenlerin anlatıları ve yazılı kaynakların kullanımı ile Türk eğitim tarihi alanının zenginleşmesine katkı sağlamıştır. İlköğretmen okulu ve Köy Enstitüsü çıkışlı öğretmenlerin anlatılarında görülen belirgin farklılıklar, onların söylem ve sorunları bağlamında odaklaşmıştır. Bu farklılıklar öğretmenlerin yetişme biçimleri, görev anlayış ve sorumlulukları ile yakından ilgilidir. Kadın ve erkek öğretmenlerin de karşılaştıkları sorunlar, bazen farklılaşmıştır. Örneğin, kadın öğretmenler genelde köylerde görev yapma konusunda, erkeklere göre daha az, isteklidirler. Bunda barınma, ulaşım ve güvenlik gibi bazı sorunlara ilişkin kaygıların önemli etkisi vardır. Kendilerini genelde idealist ve fedakar olarak gören bu öğretmenler, gerek örgün eğitim içerisinde gerekse halk eğitimine yönelik etkinliklerinde siyasi eğitim görevlerini inançla yerine getirmeye çalışmışlardır. 1937-1954 yıllarını kapsayan yıllarda öğretmenliğin meslekleşmesi yolunda yaşanmış olan bu deneyimlerden öğretmen yetiştirme, öğretmen sorunlarının çözümü ve öğretmenlik mesleğini geliştirmeye yönelik çalışmalarda yararlanılmalıdır.

The purpose of this study is to evaluate the teachers who worked in primary schools in the recent past (1937-1954), through their witnessing, in the framework of the problems they have encountered, issues related to the profession of teaching, the types of schools graduated, gender, and duties of political training. The main data sources of research are the oral narrations. These narrations were collected with oral interviews based on the method of oral history. In this research oral stories were held with in total 52 teachers 24 of them graduated from the prime teachers' school (13 females and 11 males), and 28 of them (11 females and 17 males) from village institutes, namely Köy Enstitüsü. Interviews were conducted with the help of interview guiding form which was consisted by semi-structured and open-ended questions. Every interview was recorded and data collected by verbatim transcription of these tapes were analyzed by categorizing them in the direction of research' purposes. These data were evaluated and interpreted with the help of methods originated from oral history such as "cross-analysis", "compilation" and "narration of the individual life stories" The findings of this research can be summarized as: In the narrations acquired from interviews with teachers brought up by two different teacher training programs between the years 1937-1954, many important experiences were reflected about the development of the profession of teaching. These experiences have included explanatory knowledge about the subjects such as teacher training, issues on professionalization of teaching, and teacher activities. The narrations sometimes overlapped with literature, sometimes have added new dimensions to them. In this context, by using both the narrations of teachers and written sources, our research was contributed to the enrichment of History of Turkish Education field. Significant differences which were seen between the narrations of teachers graduated from the prime teachers' school and village institutes were focused on the contexts of their discourses and problems. These differences are closely related with their training styles, their perceptions about duties and responsibilities. Moreover, problems of teachers were differentiated due to their gender. For instance, in general, female teachers are less willing to work in villages than male teachers. The anxieties about the residence, arrival and safety have important effects on this situation. These teachers who consider themselves as idealist and self-sacrificing had tried to fulfill their political training duties both in the field of formal education and in activities toward the adult education. These experiences of teachers related to profession of teaching between the years 1937-1954 might also be beneficial for the studies about teacher education, solving teachers' problems and improvement of teaching profess